اصول اولیه صنایع دستی شیشه گری
هنر سنتی شیشه گری و اصول اولیه
رشد کارگاهی تولید شیشه خانه بندی بوسیله تولیدات جدید کارخانجات شیشه که با این نوع تولید همآهنگ شد، امکان پذیر گشت و برای اولین بار شیشه به دور از مصارف صنعتی تولید شد. تولید شیشه در انواع مختلف به مقدار کم به کارخانجات اجازه پاسخگویی به نیاز مصرف کنندگان را داد. بازار درحال توسعه و شیشه‌‌های جدید محرکی قوی برای هنرمندان این رشته بود.
شیشه استین مدرن که با تقلید روشهای سنتی به حرکت درآمده بود به یک هنر بسیار گسترده تبدیل شد. تکنیک‌‌های مختلف قدیمی با اسلوبی معاصر با موفقیت انجام شد. خارج از این تلاش وسیع شاهد شروع دوباره دوره جدید شیشه فیوز هستیم نخستین دوره جدید در تاریخ 2000 ساله فرم دهی شیشه .
« مواد لازم و ابزار»
امروزه هر کسی که بخواهد با تهیه لوازم اصلی فیوز این کار را شروع کند. حتی کسانی که به صورت سرگرمی کارهایی دستی انجام می‌دهند
می توانند با یک سرمایه گذارری کوچک بروی 4 مورد اصلی کار را شروع کنند. این چهار مورد عبارتند از:
1- کوره
2- طبقات کوره
3- جداکننده ( بتونه)
4- دستکش نسوز
اصلی‌ترین بخش این فرآیند کوره است این کوره می‌تواند یک کوره قدیمی سفال یا یک کوره مدرن باشد. تفاوت کوره شیشه و کوره سفال در محل استقرار المنت‌‌های آن است. در کوره شیشه، المنت‌ها در روی سقف یا روی در آن قرار دارند. این نحوه قرارگیری به دلیل پخش مساوی حرارت برروی سطوح شیشه است اما در کوره سفال المنت‌ها در دیوار‌های کوره تعبیه شده این تفاوت در جایگاه المنت‌ها باعث تفاوت در سیکل حرارتی و شیوه حرارت دادن نیز میشود.
مورد مهم بعدی طبقه کوره است که شیشه‌‌های موردنظر روی آن قرار می‌گیرند. این طبقات می‌توانند جنس‌‌های مختلفی داشته باشند. طبقات سفالی یا طبقات سیلیکون کارباید بیشتر مورد استفاده هستند. طبقات سیلیکونی سریعتراز طبقات سفالی سرد می‌شوند و به همین دلیل باعث توزیع یکسان دما در سطح زیرین وسطح رویی شیشه می‌شوند.
مسئله مهم در مورد طبقات صاف و هموار بودن سطح آن است، در عین حال باندازه کافی بایستی برای پذیرش جداکننده زبر باشد. صنعگترانی که قطعات بزرگتر می‌سازند بنا به نیاز خود از طبقات سبک با عایق بندی مارینیت استفاده می‌کنند.
مورد سوم یک جداکننده خوب است. این مسئله بسیار مهم است که از چسبیدن شیشه به سطح طبقه در دما‌های بالا جلوگیری شود. بیشتر جداکننده‌ها در دما‌های پائین مانند بهتر عمل می‌کنند ولی برخی اوقات به دما‌های بالاتر مثلاً 926 تا 565 c نیز می‌رسد که در این دما بیشتر جداکننده‌ها عمل نکرده و به شیشه می‌چسبند و این مسأله سبب مات شدن سطح شیشه میشود.
جداکننده‌‌های بسیار خوبی در بازار موجود است مانند hotline که مخصوص شیشه ساخته شده است . مواد اصلی این جداکننده‌ها هیدرات آلومینا 40 درصد -60 درصد و کائولین خالص 40 درصد -60 درصد و کربنات کلسیم با کربن در یک محلول سوسپانسیون مثل صمغ و بنتونیت است.
این جداکننده‌ها به علت دارا بودن حالت سوسپانسیون مخلوط کردن آن راحت‌تر و سریعتر است و دیرتر ته نشین میشود. این مسئله باعث پوشش یکسان سطح میشود. به عبارت دیگر یک جداکننده باید به صورت خیس ومرطوب روی سطح طبقه استفاده شود نه به صورت گرد. این کار باعث صدمه به سطح کار میشود.
چهارمین بخش مهم دستکش‌ها هستند. دستکش‌‌های نسوز بخش بسیار مهم و ضروری این کار بحساب میآید. زیرا بدون دستکش بخش مهمی از زمان شما صرف درمان سوختگی‌‌های درجه سه خواهد شد.
سایر موارد مورد استفاده:
علاوه بر مواردی که گفته شد موارد دیگری هستند که به اینکار ابعاد خلاقانه می‌دهند مانند لعاب ،ورق فیبری، مینا( لعاب فلزی)، لاستر
لعاب ازشیشه‌‌های خردشده با دمای ذوب پائین( با سرب یا بدون سرب) ساخته شده است برای مصرف لعاب از روغن مخصوص چاپ و اسپری استفاده میشود. وسیله و نحوه استفاده از لعاب در نتیجه کار تأثیر مستقیم دارد.
ضریب انبساط، دمای پخت، ماندگاری شیمیایی، فاکتورهایی هستند که در فرمول لعاب لحاظ شده‌اند. مواردی که برای انتخاب لعاب باید در نظر گرفته شود عبارتند از: غلظت لعاب، زمان خشک شدن و چسبندگی.
هنرمندان دلایل خوبی برای استفاده از لعاب روی شیشه دارند. با این کار نیازی به تمیزکردن بسیار دقیق قبل از پخت نیست ،از بلوری شدن جلوگیری می‌کند و آثار بد اثر انگشت روی شیشه را نیز از بین می‌برد. ضمناً برای آن دسته از شیشه‌هایی که بعد از پخت درخشش خود را از دست می‌دهند باعث درخشش بعد از پخت میشود. مهمتر از همه اینکه در صورت کنترل صحیح لعاب امکان طراحی بوجود میآید.
بعنوان مثال وقتی لعاب روی شیشه‌هایی که حالت رنگین کمانی ( هفت رنگ) دارند استفاده میشود. این حالت شیشه از بین می‌رود. چنانچه بخواهیم این حالت رنگین کمانی جزئی از طرح باشد می‌توان قبل از پخت و قبل از اعمال لعاب، سطح شیشه را در مناطق موردنظر با یک لایه شیشه شفاف پوشاند.
تغییر رنگ شیشه با استفاده از لعاب‌‌های سربی بعنوان یک تکنیک یا روش امکان پذیر است. سرب مخصوصاً روی رنگهای سلینم تأثیر گذاشته و قرمز را به قهو‌های تبدیل می‌کند. که البته این رنگ مطلوب نیست ولی به هر حال این مسئله می‌تواند بعنوان یک روش طراحی و رنگ گذاری استفاده شود. مانند بوجودآوردن دو رنگ از یک رنگ یا بوجود آوردن حالت سایه روشن یا دورگیری طرح . دو عامل مهم در استفاده موفقیت آمیز لعاب سازگاری لعاب با شیشه و روش مناسب لعاب گذاری است با توجه به اینکه لعاب یک لایه بسیار نازک روی شیشه موردنظر است. بایستی سازگاری و تنش آن آزمایش شود. این تست با گذاشتن یک توده از پودر لعاب به قطر1 cm روی دو قطعه شیشه با ضخامت مختلف انجام میشود. پس ازپخت با یک شیب نرمال، تنش آن بوسیله تنش سنج( یا به روشهای دیگر) تست میشود. شکاف و ورقه ورقه شدن سطح لعاب شواهدی بر ناسازگاری لعاب و شیشه است. روش استفاده مناسب از لعاب یک عامل مهم دیگر در نتیجه گیری مطلوب است. اگر لعاب با روش مناسب اجرا نشود ممکن است نتایج ناامید کنند‌های داشته باشد لعاب را می‌توان هم به صورت اسپری و هم به صورت گرد استفاده کرد. معمولاً روش اسپری مطلوب‌تر و راحت‌تر است. اسپری لعاب کار سختی است اگرچه اسپری لعاب تفاوتی با اسپری لاک و الکل یا رنگ ندارد ولی مهارت نیاز دارد. در اسپری کردن ،پوشاندن لبه‌‌های کار مسئله مهمی است. در عین حال باید توجه کرد که لعاب روی لبه‌ها جمع نشود چون در کوره شره کرده و به طبقه کوره می‌چسبد. بهتر است دهانه اسپری را با زاویه و فاصله مناسب( 15 تا25 cm) به سمت قطعه گرفت و اسپری کرد. بنابراین هریک از عوامل برای حصول نتیجه اهمیت دارند.
به دلیل وجود متغیر‌های زیاد در فرمولاسیون لعاب‌‌های فیوز، لعابی به نام اسپری 2A تهیه شده است . این لعاب برای استفاده با هرگونه وسیله اسپری کنند‌های مناسب است. به سرعت خشک میشود و روی کار می‌چسبد.
به عبارت دیگر زمان جابجایی قطعه ،از روی کار کنده نشده و صدمه نمی‌بیند به این ترتیب به طراح آزادی عمل در طراحی می‌دهد.
ورقهای فیبر نسوز:
این ورقه‌ها بیشتر به شکل نواری بریده شده و استفاده میشود. این ورقه‌ها در کوره روی کار یا زیر کار گذاشته میشود. البته استفاده در سطح زیرین یعنی سطحی که در مجاورت طبقه یا کف کوره قرار دارد بیشتر است. زیرا که بطورکلی این روش برای برجسته کردن سطح شیشه استفاده میشود. وقتی یک لایه نازک از فیبر زیر شیشه موردنظر قرار داده میشود یک سطح بافت دار برجسته روی سطح کار بوجود آورده و بهتر از یک جداکننده بسیار خوب عمل می‌کند در برخی موارد نیز میشود بعنوان جداکننده ، مستقیماً در کوره استفاده شود. ورق به شکل حلقوی بریده و جدا شده است . از این روش برای ایجاد اختلاف سطح استفاده شده .
این ورقها از جنس آلومینا سیلکیای بسیار ریز ساخته شده‌اند و در فرآیند فرم دهی یک سری الیاف آلی نیز به آن اضافه میشود تا باعث چسبندگی مواد بشود. اگرچه این الیاف مضر نیستند ولی زمان حرارت دهی در اولین کوره هوای کارگاه باید تهویه شود.
این ورقهای نسوز بایستی قبل از استفاده یکبار در کوره حرارت داده شوند. به همین دلیل قطعات از قبل بریده شده فیبر را داخل کوره قرار داده و با دمای بالای حرارت داده میشود. در زمان حرارت دهی قطعات فیبری سیاه شده و دود غلیظی ایجاد می‌کنند. بعد از سوختن الیاف ،ورقه دوباره به رنگ سفید اصلی خود برمی گردد. ورقهای فیبر نسوز به رنگهای خاصی از شیشه می‌چسبند به این منظور به یک برس سیمی برای جداسازی نیاز است.
مینا:
در گذشته برای حل مشکل ناشی از سازگاری بین دو شیشه از رنگهای مختلف مینا برای رنگ آمیزی شیشه استفاده می‌شد. عموماً مینا روی شیشه برای رنگ آمیزی یا ایجاد بافت استفاده میشود. اغلب مینا را برای رنگ آمیزی و تزئین سطح مس یا دیگر فلزات مورد استفاده قرار می‌دهند. ولی برخی رنگهای مینایی نیز مخصوص شیشه ساخته شده است.
شرکت تامسون اخیراً مینایی با مارک «Ice Fire» با درجه انبساطی نزدیک به شیشه مذاب ساخته است. برای دستیابی به یک رنگ درخشان بیشتر رنگهای مینایی با یک عامل زودگداز مانند سرب مخلوط می‌شوند، که ضریب انبساط بسیار بالایی دارد.
این رنگ موقعی که به شیشه می‌چسبد که شیشه شروع به نرم شدن می‌کند. ( شیشه جام حدوداً 700c به حالت نرمی می‌رسد) به هر حال وقتی مینا‌های زودگداز به شیشه تخت می‌چسبند، جهت اینکه درجه انبساط آنها با هم تفاوت دارد احتمال ورقه ورقه شدن و کنده شدن دارند. بنابراین میناهایی با در جه انبساط بالا مطلوب ومناسب شیشه‌هایی با درجه انبساط بالا هستند.
بهتر است این رنگهای مینایی بین دو لایه شیشه قرارداده شود. برای نتایج ثابت و ماندگار بایستی ضریب انبساط مینا با ضریب انبساط شیشه سازگاری داشته باشد.
چگونه مینا با ضریب انبساط شیشه سازگار میشود؟
در اینجا روشی برای آمیختن مینا‌های سربی نوع Ice Fire شرکت تامسون برای سازگاری با ضریب انبساط هرگونه شیشه گفته میشود. این نوع مینا با ضریب انبساط شیشه گداخته سازگاری دارد و از طرف دیگر با ضریب انبساط شیشه‌‌های رنگی فرق داشته و کمی پائین‌تر است. اما رنگهای سربی برای استفاده روی فلز ساخته شده‌اند و ضریب انبساطی بسیار بالاتر از شیشه‌‌های رنگی دارد.
برای یافتن نسبت این لعاب مینایی به رنگهای سربی مقدار یک قاشق چایخوری از یک رنگ Ice fire مانند آبی را داخل هاون ریخته و مقدار قاشق چایخوری رنگ سربی آبی اضافه و با دسته هاون مخلوط میشود . مقدار قاشق چایخوری را جدا کرده و روی یک شیشه تست علامت زده شده قرارداده میشود . این تست برای نسبت 8 به 1 است. یک هشتم قاشق چایخوری دیگر از رنگ آبی سربی به مخلوط اضافه و مخلوط شده و یک هشتم قاشق چایخوری روی همان شیشه تست قرار داده میشود. به همین ترتیب نسبت 8 به 1 تا 4 به 5 درست کرده و روی شیشه قرار داده شده و تا دمای هم جوشی کامل تا حدی که تمام این توده هموار شودحرارت داده میشود. پس ازسردشدن، تنش آن با تنش سنج سنجیده میشود. مشاهده خواهد شد که هر رنگی یک نسبت مطلوب برای سازگاری با شیشه تست شده دارد.
برای اینکه این رنگ آبی با شیشه‌‌های bullseye سازگار شود ممکن است از رنگهای Ice fire سربی به نسبت 5 به 4 استفاده شود. برای سازگاری مینای سیاه با شیشه bullseye شاید نسبت 7 به 11 احتیاج باشد . ممکن است این نسبت‌ها برای شیشه‌‌های کارخانه‌‌های دیگر متفاوت باشد.
وقتی رنگهای زیادی امتحان شد و نسبت مناسب و صحیح پیدا شد یک پالت از میناها خواهید داشت که با شیشهمورد نظر سازگار است.
مینا در دمای 676 تا 732 c یا در موقعی که تمام سطح حالت خیس و آبکی دارد به دمای مطلوب و کامل رسیده است. بیشتر کارها تا دمای بالاتر یعنی 800 تا 900 cنیاز دارد. ولی به هر حال رنگها به باختن رنگ تمایل نشان می‌دهند. در فیوز از مینا برای تزئین روی شیشه استفاده میشود. نه برای ساندویچ کردن بین دو لایه شیشه .
استفاده از مینا در بین دو شیشه در دمای بالا باعث میشود که اکسیژن آزاد کند و این فرآیند باعث ایجاد حباب در بین دو شیشه میشود. ( تقریباً در دمای815 c). نتایج مشخص‌تر در نتیجه تضاد رنگی بین شیشه و مینا حاصل میشود. مثلاً استفاده از مینای سفیدروی شیشه مشکی. البته با مقدار زیاد مینا می‌توان با تضاد‌های رنگی ضعیف هم کار‌های زیبایی بوجود آورد.
از مینا می‌توان با روش گردپاشی، قطره پاشی یا بوسیله سرنگ یا قلم فلزی یا بوسیله سیلک اسکرین( چاپ) یا روشهای قدیمی استفاده کرد.
« فرانسیس هیگن» از روش قطره پاشی که خود ابداع کرده استفاده می‌کرد.
او یک لوله شیشه‌ای را حرارت داده بعد از دو طرف آن را می‌کشید. لوله از وسط باریک شده و در آخر می‌شکند و تبدیل به یک لوله به حالت قطره چکان میشود. درواقع این لوله مانند پی پت عمل می‌کند. لوله داخل مایع میشود ومایع با سرعت معین با برداشتن انگشت از انت‌های پهن آن خارج میشود. این سرعت با غلظت دوغاب و بزرگی سوراخ قطره چکان تعیین میشود. این روش آزادی عمل هنرمندانه و قدرت کنترل فوق العاد‌های به هنرمند برای استفاده از لعاب می‌دهد.
« مایکل و فرانسیس هگین» از سال 1942 مینا را روی شیشه جام استفاده کرده‌اند و در این مورد مبادرت به تولید کار‌های تجاری کردند ،که باعث بدست آوردن تجربه‌‌های بسیار مفید شده است. آنها یک پالت رنگی بزرگ از مینا روی شیشه از رنگهای اصلی تا تنالیته سوم آن ساختند. میناهایی که آنها استفاده می‌کردند برای کار روی شیشه‌‌های جامی که 30 سال پیش تولید می‌شد مناسب بود. در20 سال اخیر شیشه جام به روش شناورکردن ساخته میشود. هرچند درجه انبساط شیشه‌‌های امروز با شیشه‌هایی که آنها استفاده می‌کردند متفاوت است، ولیکن امروزه از نتایج تجربیات آنها می‌توان با کمی تغییر روی شیشه‌‌های فعلی استفاده کرد.
مسئله مهمتر، یادگیری این روش است که بدانیم چگونه ترکیبات مینا‌های در دسترس را تست کنیم. میناها می‌توانند در ترکیب با لعاب ،لاستر یا دانه‌‌های درشت فریت یا مهره‌‌های شیشه‌ای استفاده شوند. مینا باید در هاون سائیده و آسیاب شود و روی سطح موردنظر پخش شود. یک سطح هموار با یک قطر یکسان باعث جلوگیری از پوسته شدن و ترک خوردن میشود.
برش شیشه:
در کتاب‌‌های زیادی در مورد بریدن شیشه توضیح داده شده ولی در این کتاب فقط به روشهای بریدن شیشه برای استفاده فیوز پرداخته میشود. عموماً بریدن شیشه در این شاخه نیاز به دقت چندانی ندارد.
یک هنرمند فیوز می‌تواند حتی با یک روش بی قاعده از تکه شیشه‌هایی که پیدا می‌کند تکه‌‌های شیشه شکسته یا تکه‌‌های خرد شده برای کار خود استفاده کند. حتی می‌توان با کمترین مهارت در بریدن شیشه با شیشه بر آثار پیچیده و شگفت آوری خلق کرد.
ایجاد طرح بوسیله شیشه های خرد شده
یک طراحی جالب می‌تواند با یک شکستن ساده شیشه ایجاد شود؛ به این ترتیب که می‌توان شیشه را بین چند لایه روزنامه پیچید و با یک جسم سنگین به آن ضربه زد تا خرد شود و پس آن را با دقت روزنامه را باز کرده بدون آنکه ترتیب قطعات خرد شده به هم بخورد، این قطعات خرد شده را روی یک شیشه ساده گذاشته و در کوره حرارت داده میشود.
به وسیله روش موزائیک و جمع آوری قطعات کوچک روی یک قطعه شیشه می‌توانید طرح‌های جالبی بدون نیاز به برش شیشه بوجود آورد. در صورتی که این قطعات به وسیله هاشور‌های منظمی که با یک شیشه بر زده می‌شوند بوجود بیاید کاری که انجام میشود بیشتر شبیه کار‌های کاشی و موزائیک میشود.
برش قطعات شیشه فیوز
در بعضی مواقع ممکن است قطعه فیوز شده به دلیل وجود یک ماده خارجی مانند سنگ دچار نقص شود یا اینکه ترک بردارد. در چنین حالتی می‌توان آن تکه کوچک را برید و جدا کرد و مجدداً قطعه را در کوره تا دمای فیوز حرارت داد. از طرف دیگر اگر قطعه ساخته شده مطلوب نباشد ولی قسمتهایی از آن قابل استفاده باشد ،می توان دور آن قطعه را با شیشه بر خط کشیده و مانند هر شیشه دیگر آن قطعه را بریده و مورد استفاده قرار داد.
باید توجه داشت شیشه‌هایی که به طور کامل فیوز نشده اند (سطح نامرتب دارند) احتمالاً نامنظم و بی قاعده بریده می‌شوند. در این گونه موارد بایستی از اره‌‌های الماسه استفاده شود.
تهیه و آماده سازی وسایل برای اولین پروژه فیوز هر چند کوچک کار بسیار دقیقی است.
