صنایع دستی و هنر سنتی پته دوزی
پته پارچهای است پشمی که اصطلاحا شال یا عریض خوانده میشود. که به کمک سوزن و با استفاده از نخهای پشمی رنگین،کرک یا ابریشم روی آن نقوشی زیبا دوخته میشود. در رنگرزی ریسهای پشمی از رنگهای طبیعی حیوانی و گیاهی استفاده میشود. رنگهای حیوانی از صدف و قرمزدانه گرفته میشود و رنگهای گیاهی از روناس، نیل، پوست، گردو، گلرنگ، الزاره، چوبهای زرد، …
شال یا عریض که بر روی آن رودوزی انجام میوشد معمولا به رنگهای سفید، سیاه و عنابی است. عریض در گذشته با دستگاهای بافت دستی تهیه میشد اما امروز به کمک دستگاههای برقی بافته میشود. به گفته کارشناسان مرکز صنایع دستی کرمان مرغوب ترین نوع پتهف پتهای است که دوخت آن روی شال سفید یا سیاه باشد.
به گفتهی آنان شال سفید از این جهت مرغوب است که رنگ آن نور را منعکس میکند و باعث خستگی چشم میشود از این رو دوخت به کندی پیش میرود؛ از طرفی باید از نخهای مرغوب استفاده شود تا نخ رنگ ندهد و همچنین نواقص دوخت روی شال سفید بیشتر خود را نشان میدهند بدین منظور دوزنده باید ظرافت و سلیقه زیادی را صرف کار خود کند. از دیگر ملزومات مرغوبیت پته بخیههای دوخت است. هرچه گرهها یا به اصطلاح بخیهها به هم نزدیک تر و متراکم تر باشند پته مرغوبیت بالاتری دارد.
تاریخچه پته دوزی:
از آن جا که پته دوزی هنر دست دختران و زنان خانه بوده است و از آن، به منظور زینت بخشیدن به منازل خود استفاده میکردند، دورهی رسمی خاصی را نمیتوان به عنوان زمان پیدایش آن عنوان کرد. اما به گواه میتوان گفت که خاستگاه آن شهرهای استان کرمان نظیر کرمان، سیرجان و رفسنجان هستند. به هر روی تنها نسخهی قدیمی ثبت شدهای که در آن از پته دوزی یاد شده است مربوط به سفرنامهی شاردن در عهد صفوی است. پته را گاهی پته نادری نیز میگویند زیرا پته دوزی در زمان نادرشاه رواج زیادی داشت و همچنین خود او لباسهایی با رودوزیهای پته به تن میکرد و هدایایی که به اشراف میداد نیز از همین نوع لباسها بودند.
یکی از قدیمی ترین پتههای موجود که تصویر آن در دسترس است، روپوش مقبره شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان است که گفته میشود در مدت ۲ سال به دست شانزده زن به ابعاد ۳۵۵ سانتی متر د ر۲۱۰ سانتی متر دوخته شده است. اما بقچه پته دوزی فرج الله کرمانی که دارای تاریخ ثبت شده بر روی اثر است، سال ۱۲۸۰ را نشان میدهد.
نقوش پته دوزی:
به عقیده برخی نقوشی که بر پتهها دوخته میشود ریشه در افسانهها و اساطیر دارد؛ برخی آن را نشانهای رمزگونه به معنای شعله آتشکدههای زرتشتی و یا تمثیل گلابی، بادام و درخت هندی میدانند؛ اما برخی دیگر این عقاید را رد میکنند و میگویند پته تمثیل سرو است، سروی که از یار جدا مانده و خم شده است.
نقوش پته به دوسته تقسیم میشوند:نقوش بوتهای مانند بته جقه، لچک ترنج، سرو، بته میری، افشان و ترمهای و دستهی دوم نقوش درختی مانند ترنجداری، سروی، گلدانی، جانوری و پرندهای که به اصطلاح آن را درخت زندگی گویند.
پته با طرح درخت زندگی – سرو و بته جقه – شکوفه ای
کاربردهای پته دوزی:
از آن جا که پته یکی از رودوزیهای بسیار زیبای ایرانی میباشد نقش مهمی در زینبت بخشیدن به منازلی دارد که صاحبان آن علاقه مند به هنرهای سنتی ایرانی هستند. پته به عنوان یک رودوزی که در سایزهای مختلفی دوخته میشود کاربردهای زیادی میتواند داشته باشد. مثلا به عنوان رو تختی، پوشش کوسن و تازبالش، سجاده، بقچه، رومیزی و همچنین به صورت تابلوی دیواری در قاب میتواند زیبایی منزل را دو چندان کند.
اساتید برجسته پته دوزی:
از ان جا که اکثر هنرهای رودوزی و بافندگی را بانوان در پستوی منازل خود رونق میبخشیدند هیچ گاه نامی از آنها بر صفحهای ثبت نشده است؛ و اگر نامی از هنرمندی در این زمینه جایی ثبت شده است نامهای مردانی است که به این هنر اشتغال داشته اند. به عنوان مثال استاد فرج الله کرمانی که بقچهی پته دوزی او که مربوز به سال ۱۲۸۰ است از قدیمی ترین و زیباترین پته هاست. متاسفانه در این عرصه هنرمندانِ گم نام
بسیار فراوانند.