معرق بر روی قوس: زیبا و خاص
از اوایل دهه 80 تاکنون هنر معرق چوب در ایران بسیار پیشرفت کرده و هم اکنون در اکثر مراکز هنری دولتی و خصوصی آموزش داده می شود. تنوع زیاد و نوآوری در سبک های این هنر زیبا، در دسترس بودن ابزار و وسایل مصرفی و برپایی نمایشگاه های گوناگون، بسیاری از افراد خوش ذوق را علاقه مند به یادگیری و اجرای این هنر چشم نواز نموده است.
در سبک های مختلف معرق کاری همچون: معرق تفکیک رنگ، معرق ظریف نگاره، معرق نقش بندی و معرق منبت، چوب های خوش رنگ و نگار با ظرافت و دقت بسیار زیاد کنار هم چیده می شوند تا تصویری زیبا و چشم نواز را نمایش دهند.
در آثار ارائه شده در نمایشگاه ها چوب های معرق شده اکثراً بر روی یک زیرکار مسطح چسبانده شده و خیلی به ندرت اثر معرقی را می بینیم که بر روی قوس محدب و یا مقعر انجام شده باشد. حتی در سبک معرق منبت نیز ابتدا چوب های معرق با قطر های مختلف بر روی یک زمینه مسطح قرار می گیرد و سپس با ابزارهای مخصوص به آنها حجم بخشیده می شود.
هنگامی که سطح زیرکار قوس دار باشد، برای چسباندن چوب های معرق (که پشت صافی دارند) با مشکلات زیادی روبرو می شویم و همین نکته اجرای کار را خیلی دشوار و خاص می کند.
در سبک قدیمی معرق جایگزین (هندی) نمونه هایی را می بینیم که بر روی قوس، قطعاتی از چوب یا استخوان به صورت جدا از هم در دل چوب قرار گرفته اند. به این ترتیب که ابتدا محل قرار گرفتن قطعه بر روی قوس را با ابزار ظریف منبت و کنداگری خالی می کنند سپس قطعه مورد نظر را با کمان اره بریده و در محل خالی شده جاسازی می نمایند و در آخر آن را با زمینه کاملاً هم سطح می کنند ماننده نمونه زیر:
نکته مهم اینجاست که اگر بخواهیم تصویری را روی قوس معرق کنیم که بایستی چوب ها بدون فاصله و درز کنار هم قرار گیرند کار به این سادگی نیست و اجرای معرق آن دشوار خواهد بود.
بنده بر اساس نکات آموزشی که از اساتید عزیزم فراگرفته ام و تجربه ای که در اجرای معرق بر روی قوس به دست آورده ام همراه با تصاویر نمونه هایی که اجرا کرده ام به منظور راحت تر انجام دادن این کار سه راه به شما عزیزان پیشنهاد می کنم:
۱- معرق روکش:
- روکش چوب به دلیل قطر بسیار کمی که دارد ( حدود 5/0 تا 1 میلیمتر) قابلیت خم شدن دارد) لذا با
رعایت اصول فنی و استفاده از پرس سرد (چسب چوب و فشار حداکثری پیچ دستی) می توانیم تصویر معرق شده با روکش را روی سطح قوس دار بچسبانیم. البته هر چه قوس محدب یا مقعر کوتاه تر باشد کار مشکل تر است و در بسیاری از موارد باید قالب مخصوص برای آن اثر ساخت و هنگام استفاده از پرس سرد از آن برای فشار آوردن بر معرق استفاده کرد مانند آثار زیر که به سبک معرق روکش بر روی قوس محدب اجرا شده اند. در هر دو اثر قالبی به شکل گیره شلنگ گاز روکش های معرق شده را با فشار بسیار زیادی به زیرکار قوسی پرس کرده است.
در کشورهای اروپایی به خصوص ایتالیا روکش های بسیار زیادی در طرح ها و رنگ های مختلف طبیعی و مصنوعی وجود دارد از طرفی علاقه مندان و هنرمندان بسیاری در سبک معرق روکش فعالیت می کنند لذا آثار اروپایی فراوانی به این سبک در طرح ها و شکل های مختلف دیده می شود.
۲-انتخاب طرح ظریف:
اگر در مقایسه با قوس زیرکار قطعه های طرحی که برای معرق انتخاب می کنیم خیلی کوچک باشد برای چسباندن آنها بر روی قوس مشکل زیادی نداریم زیرا قوس زیرین قطعه ی کوچک آنقدر کم است که می توانیم آن را مسطح فرض کنیم. مثل آیات قرآنی ظریف معرق شده بر روی قوس محدب قلم و نقوش گل و مرغ بر روی قوس مقعر صندلی:
۳-استفاده از چوب هایی با ضخامت زیاد:
هر چه قطعه های طرح مورد نظر ما برای معرق روی قوس بزرگتر باشند چوب انتخابی برای معرق آنها بایستی ضخیم و ضخیم تر شود (بین 5/0 تا 2 سانتی متر) زیرا برای جا دادن هر قطعه ابتدا بایستی بوسیله مغار و فرز کوچک جای آن را با دقت و حوصله، آنقدر خالی کنیم که به سطح زیرین کاملاً صاف در دل زیر کار قوسی برسیم. در این صورت چوب صاف انتخابی که برای آن قطعه برش داده ایم کاملاً به زیرکار خواهد چسبید. بدیهی است بر اساس شکل و ابعاد هر قطعه مقدار خالی کردن چوب زمینه متفاوت خواهد بود. این کار برای یکایک قطعه های طرح باید انجام شود که مستلزم زمان و حوصله زیادی است. پس از چسباندن هر قطعه بیرون زدگی های چوب از زمینه را می توان با مغار تیز و دستگاه های سمباده زنی مطابق قوس زیرکار، کاملاً هم سطح کرد. مانند مینیاتور اجرا شده بر روی قوس محدب پشت صندلی در زمینه ای زیبا از قطعات پوست گردو
لازم به ذکر است که مطمئن ترین روش برای معرق هر قطعه چوب (ریز یا درشت) بر روی قوس محدب یا مقعر استفاده از تکنیک های قالب گمشده در معرق است. به این معنی که جای هر قطعه با دقت و حوصله مطابق توضیحات فوق خالی گشته، سپس با چوب انتخابی معرق شده پر شده و سپس با زمینه هم سطح گردد. حال به سراغ قطعه بعدی می رویم و به همین ترتیب کل طرح را اجرا کنیم. اگر بخواهیم معرق طرح را جداگانه انجام دهیم و بعد به چسباندن یا جا زدن قطعه ها بر روی قوس مشغول شویم به دردسر زیادی خواهیم افتاد و بسیاری از آنها به درستی سر جای خود قرار نمی گیرند و فواصل بین قطعه ها کاملاً مشهود خواهد بود.
نتیجه
معرق بر روی قوس مستلزم تجربه زیاد و نیازمند صبر و حوصله و تلاش فراوان است و آثاری که بر روی زیرکار محدب یا مقعر انجام شوند علاوه بر ماندگاری و دوام زیاد، نسبت به زیرکار مسطح ارزش هنری بسیار بیشتری دارند. (با طرح مشابه)
امیدوارم این مقاله برای خوانندگان عزیز مفید و راه گشا باشد و بنده توانسته باشم مطالب آموزنده ای را در اختیار شما عزیزان قرار دهم.
سپاسگزارم
مجید میبدی
